Eindeloos verlangen, tragiek en heldendom

Uitgangspunten van de Romantiek

Romantiek is van alle tijden maar bereikte een uitgesproken hoogtepunt in de negentiende eeuw en kan worden gezien als zijnde een reactie op het te eenzijdig rationalisme van de Verlichting. Sedertdien kan de Romantiek worden begrepen als een artistiek geïnspireerde beweging die deel zal blijven uitmaken van onze westerse cultuur. De basisthema’s van romantiek zijn gevoel, passie, individualiteit en eigen ervaring, evenals de ziel en vooral de gekwelde geest. Op de voorgrond staan individuele ervaringen en verlangens, het mysterieuze en het raadselachtige van ons bestaan. Tegenover het naar de toekomstgerichte rationalisme en optimisme stelt de romantiek het individualisme en het numineuze (een transcendente gevoelservaring ten aanzien van goddelijke natuurkrachten die tegelijkertijd zowel vrees als fascinatie opwekken). De romanticus ziet een breuk die de wereld heeft verdeeld in enerzijds de rede, van cijfers en symbolen, en anderzijds de wereld van het gevoel en het wonderlijke. De drijvende kracht achter de Duitse romantiek is een oneindig verlangen naar de genezing van de wereld, naar het versmelten van tegenstellingen tot een harmonieus geheel. De romantici zochten de verloren wereld in werken uit de ‘kindertijd van de mensheid’, dat wil zeggen in sprookjes en legendes, in volksliederen, in de mystiek van de middeleeuwen en de idealiter getransformeerde klassenorde gebaseerd op loyaliteit. Het ‘echte’ werd niet gezien in de intellectueel als zodanig, maar in het gedrag van de gewone mensen, dat als natuurlijk en waarheidsgetrouw werd gezien. De gebroeders Grimm verzamelden de sagen en sprookjes van de orale volkstraditie. Maar ook in deze ‘andere wereld’ werden gevaren gezien. De nachtelijke kant van de romantiek, gevormd door de duivelspacten, waanzin, geesten, schuldgevoel en dood, wordt vooral uitgesproken door E.T.A. Hoffmann.